Poka Yoke

Onbedoelde fouten voorkomen

Poka Yoke; een Japanse term gebruikt in lean manufacturing. Een poka is een ‘onbedoelde fout’ en yoke is ‘voorkómen’.

Herkomst van Poka Yoke

Maatstreepjes op flessen, parkeersensoren die waarschuwen voor een botsing en SIM-kaarten die maar op één manier in de telefoon kunnen. Het zijn voorbeelden uit de dagelijkse praktijk van producten die zo zijn ontworpen dat fouten maken bijna onmogelijk is. Poka Yoke is het Japanse woord voor dit concept. De Japanse industrieel bedrijfskundige Shigeo Shingo introduceerde het bij Toyota.

Shingo, expert op het gebied van kwaliteitssystemen en productieprocessen, besteedde het grootste deel van zijn carrière aan de ontwikkeling van het Toyota Production System, tegenwoordig bekend onder de naam lean manufacturing. Naast Poka Yoke ontwikkelde Shingo een snelle methode om matrijzen voor autocarrosseriedelen te wisselen: Single Minute Exchange of Dies (SMED). Poka Yoke komt voort uit het zero-quality-control gedachtegoed, waarover Shingo in 1986 een boek publiceerde. Volgens deze zienswijze zijn kwaliteitscontroles overbodig als productieprocessen zo zijn ingericht dat fouten worden uitgesloten. Dat kan bijvoorbeeld door de productie te stoppen als een afwijking wordt geconstateerd.

Toepassingsgebied

Centraal in Shingo’s benadering staan inspectie en Poka Yoke (geautomatiseerd of middels standaard methoden). Er wordt onderscheid gemaakt in drie soorten inspecties die elk worden toegepast op alle producten in het proces.

• Opvolgingscontrole: de persoon in de volgende processtap geeft direct feedback aan de aanleverende persoon. In geval van een afwijking stopt deze zelf de productie en lost het probleem op.
• Zelfinspectie: de persoon inspecteert het eigen werk.
• Broninspectie: de persoon zoekt naar mogelijke oorzaken van een eventueel probleem.

De inspecties verkorten de reactietijd tussen het ontstaan, het signaleren, de reactie en het oplossen van de afwijking. Snelle respons is essentieel voor effectieve procesbeheersing. Met de inzet van Poka Yoke-instrumenten en -procedures is het mogelijk 100 procent van de producten te inspecteren. Dat kan op twee manieren. (1.) Een waarschuwingssignaal brengt de afwijking onder de aandacht. (2.) Een controle signaal stopt het proces waar een afwijking is geconstateerd totdat het probleem is opgelost.

Naast het onderscheid in waarschuwing en controle worden poka yokes ingedeeld op basis van detectie. De contactmethode (1) is gebaseerd op afwijkingen in geometrische karakteristieken of dimensies, oriëntatie of plaatsing. De vaste-waarde doseringsmethode (2) geeft een signaal als materiaal al dan niet aanwezig of verbruikt is. De bewegingsmethode (3) dwingt in een procedure bepaalde stappen af, voordat deze kan worden voortgezet

	Waarschuwingssignaal	Controlesignaal
Contactmethode	Doorrijhoogte signalering: ‘u bent te hoog’	Plaatsing in device van bijvoorbeeld stekker of SIM-kaart is op één manier mogelijk
Vaste-waarde doseringsmethode	Afvullen flessen, niveaustreepje aangebracht op fles; meer of minder is mogelijk	Fles afvullen min-max; buiten bandbreedte: signalering stopt proces
Bewegingsmethode	Parkeersensoren, waarschuwing obstakel in de buurt, maar u mag door	Voet op rempedaal alvorens een auto met automaat kan starten

Hoe werkt het

Poka Yoke ontwikkelen vereist creativiteit. Er bestaat geen vaste route met gegarandeerd succes. Het stappenplan om te komen tot een oplossing kan bijvoorbeeld zijn gebaseerd op Kaizen of PDCA. De volgende werkwijzen zijn mogelijk (met bruikbare tools tussen haakjes):

• Benoem een ongewenste foutsituatie en werk deze uit (fault-tree of FMEA).
• Brainstorm over hoe je de ongewenste foutsituatie bereikt (destructieve methode) of over oplossingen (Ishikawa).
• Brainstorm over een ontwerp (gaming, simulatie, creativiteit staat voorop)
• Implementeer de oplossing (pilot)

Zelf Poka Yoke gebruiken?

Poka Yoke is een krachtig instrument dat waarschuwt voor fouten en snelle reactie op afwijkingen mogelijk maakt. De methode past zeer goed in de verbeterfilosofie van Lean en Lean Six Sigma. Wil je eens met één van onze expert sparren over het gebruik van deze tool? Bel ze dan op 020-3453015.

Wil je dit concept direct leren toepassen in de praktijk? Bekijk dan het programma van de Green Belt in Lean opleiding. In deze opleiding zetten we de Poka Yoke-methodiek uiteen en gaan we er in de praktijk mee aan de slag.