11 wetmatigheden van systeemdenken

Om systemen beter te begrijpen

Wanneer we geconfronteerd worden met complexe problemen zijn we al snel geneigd om deze op te knippen in kleinere deelproblemen. Hierdoor wordt het probleem overzichtelijker en voor ons gevoel eenvoudiger op te lossen. We verliezen hiermee echter de verbondenheid met het grotere geheel en lopen het risico om verkeerde beslissingen te nemen omdat we het geheel niet meer overzien. Systeemdenken biedt hier een oplossing voor en helpt om grotere patronen te herkennen, de verbondenheid tussen verschillende onderdelen te zien en effectiever te veranderen.

Systeemdenken wordt door Peter Senge als de vijfde – en belangrijkste – discipline van een lerende organisatie aangeduid in zijn boek ‘The fifth discipline‘. In het boek behandelt hij elf wetmatigheden van systeemdenken die helpen om het systeem beter te begrijpen. Deze wetmatigheden delen we in dit artikel met je.

#1 – De problemen van vandaag komen door de oplossingen van gisteren

De problemen waar we vandaag mee te maken hebben in een bepaald onderdeel van het systeem, komen vaak voort uit de oplossing van een ander probleem in een ander deel van het systeem. Regelmatig is het probleem doorgeschoven binnen het systeem.

#2 – Hoe harder je duwt, hoe harder het systeem terug duwt

Als mensen hebben we de neiging om ons met enige koppigheid door problemen heen te worstelen. We proberen zoveel mogelijk voortgang te boeken zonder voldoende tijd te nemen om te reflecteren op de gekozen oplossing. Wanneer we niet de gewenste resultaten behalen gaan we harder duwen, vaak zonder directe extra resultaten. Hoe harder we duwen, hoe harder het systeem terug duwt.

#3 – Gedrag wordt eerst beter voordat het slechter wordt

Kortetermijnoplossingen lijken vaak in eerste instantie een verbetering van het gedrag op te leveren. Maar zolang we niet de onderliggende oorzaken oplossen zal de kortetermijnoplossing uiteindelijk leiden tot een verslechterde situatie ten opzichte van het startpunt.

#4 – De eenvoudigste weg uit een probleem brengt je er weer in terug

We zijn vaak geneigd om problemen aan te pakken met bestaande oplossingen, we passen een eerder gebruikte oplossing op een ander probleem. Hierbij passen we de oplossing niet aan op de unieke context, betrokken mensen en timing van het andere probleem. Hierdoor lossen we feitelijk niets op en komt het probleem weer terug.

#5 – Het middel kan erger zijn dan de kwaal

Met grote regelmaat is de gekozen – bestaande – oplossing voor een probleem niet alleen niet afdoende, we lopen het risico dat we met de oplossing het probleem alleen maar groter maken.

#6 – Sneller is langzamer

Bij de eerste positieve resultaten hebben we de neiging om te versnellen zonder enige reflectie. Dit terwijl de optimale snelheid voor duurzame verbetering en verandering vaak lager ligt dan de snelst mogelijke manier om te verbeteren en veranderen.

#7 – Oorzaak en gevolg liggen niet altijd dicht bij elkaar in tijd en ruimte

We hebben de natuurlijke neiging om oorzaak en gevolg dicht bij elkaar te zoeken en te vinden. Oorzaak en gevolg liggen echter niet per definitie dicht bij elkaar in tijd en ruimte.

#8 – Kleine verandering kunnen grote resultaten opleveren

Een verandering hoeft niet groots en ingrijpend te zijn, systeemdenken leert ons dat kleine, gerichte verbeteringen op de juiste plek kunnen leiden tot grote veranderingen.

#9 – Je kunt van twee walletjes eten alleen niet tegelijkertijd

Systeemdenken helpt ons om in processen te denken in plaats van in momenten. Wanneer we lastige dilemma’s in het perspectief van de verandering met de tijd plaatsen komen ze vaak in heel ander daglicht te staan. Hierdoor worden lastige dilemma’s opeens logisch opeenvolgende stappen.

#10 – Wanneer je een olifant in tweeën opsplitst heb je niet twee kleinere olifantjes

Een organisatie – is net als een olifant – een levend geheel. Door de organisatie of een systeem op te splitsen ontstaan niet opeens twee kleinere organisaties zolang ze nog steeds het werk en de vruchten daarvan delen.

#11 – Het is niemands schuld

Binnen systeemdenken kennen we geen schuld, alles en iedereen (dus ook de oorzaken van het probleem) zijn onderdeel van hetzelfde systeem.